Паянхи Чӑваш чӗлхи кунне халалласа ӗнер Элӗкри ача-пӑча вулавӑшӗнче «Тӑван чӑваш сӑмахӗсем мерчен те ылтӑн пӗрчисем» ятпа литературӑпа музыка уявӗ иртнӗ. Унта Элӗкри вӑтам шкулта вӗренекенсене йыхравланӑ.
Ача-пӑча вулавӑшӗн ертӳҫи Галина Миронова тӑван халӑхӑмӑра ҫутта кӑларнӑ Иван Яковлев пурнӑҫӗ ҫинчен каласа кӑтартнӑ май вӑл тӑван чӗлхе аталанӑвӗшӗн тунӑ сулмаклӑ утӑм ҫинчен ӑнланмалла та ансат чӗлхепе каласа кӑтартнӑ. «И.Я. Яковлев в фотографиях и документах» (чӑв. Иван Яковлев сӑнсенче тата хутсенче) кӗнекепе усӑ курса вулавӑш ӗсченӗ вӗрентекенӗмӗршӗн ҫывӑх пулнӑ вырӑнсемпе паллаштарнӑ.
Уяв каҫне хутшӑннӑ ачасем Митта Ваҫлейӗн, Анатолий Смолинӑн, Петӗр Хусанкайӑн, Любовь Мартьянован тата ыттисен сӑввисене вуланӑ. Вулав залӗнчи «Янӑра, чӑваш чӗлхи!» куравпа та ачасем кӑсӑклансах паллашнӑ.
«Ирӗклӗх» хастарӗсем ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев, Иван Моторин, Владимир Филимонов ячӗпе сӗнӳсем янӑ. Вӗсем чӗлхе тытӑмӗнчи ыйтусене уҫӑмлатма сӗннӗ.
Хастарсем Михаил Игнатьевран патшалӑх тата муниципалитет служащийӗсен хушшинче чӑваш чӗлхине пӗлнипе пӗлменнине мониторинг тума ыйтнӑ. Кун валли диктант е тест ҫырмалла.
Кунсӑр пуҫне общество хастарӗсем тӳре-шарана чӑвашла та, вырӑсла та пӗлмеллине каланӑ. Ҫакна саккунра ҫирӗплетме сӗннӗ.
ЧР Министрсен Кабинечӗпе ЧР Вӗренӳ министерствине шкулсенче «Чӑваш Ен историйӗ» предмета кӗртме, 10-11-мӗш классенче чӑваш литературине чӑвашла вӗрентме, 9-мӗш тата 11-мӗш классене чӑваш чӗлхипе экзамен тыттарма сӗннӗ. «Ирӗклӗх» каллех ППЭне тата тӗрӗслев ӗҫӗсене патшалӑх чӗлхипе ҫырма ирӗк пама ыйтнӑ. Унччен вӗсем кунашкал ыйтупа РФ вӗренӳ министрӗ Ольга Васильева патне тухнӑ пулнӑ.
«Ирӗклӗх» ҫакнашкал пуҫарусем сӗнни Чӑваш чӗлхи кунӗпе ҫыхӑннӑ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян Пӗтӗм чӑваш диктантӗнче «пиллӗк» паллӑ илнисене чысларӗҫ. Сертификатсемпе тата дипломсемпе пухӑннисене институт ӗҫченӗ Александр Кузнецов тата акцин сӑн-сӑпачӗ Ольга Элиме тивӗҫтерчӗҫ.
Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ кашни ҫул Чӑваш чӗлхин кунӗнче иртет. Кӑҫал унта 6374 хутшӑннӑ, вӗсенчен «пиллӗк» паллӑлӑх 1708 ҫын ҫырнӑ. Диктантра Александр Артемьевӑн «Ҫӑкӑр хакӗ» хавлавӗнчи текстпа усӑ курнӑччӗ.
Мероприятие пынисене пурне те сертификатпа тата кӗнекепе чысларӗҫ. Юрий Виноградовпа Егорова Анна Семёновна диктант ҫырма хутшӑннӑ пур ҫынна та тав турӗҫ. Акцие ытларах ахаль явӑҫтарма сӗнчӗҫ, ку акци шайне хӑпартма пултарнине каларӗҫ.
Чӑваш чӗлхи, чӑваш тӗнчи, чӑваш чунӗ…
Чӑваш ҫӗршывӗнче пурӑнакан чӑваш чун-чӗриллӗ кашни ҫынна пӗр ӗмӗт-шухӑшпа, пӗр кӑмӑл-туйӑмпа пӗрлештерме пултарчӗ ака уйӑхӗн 25-мӗш кунӗ — И.Я.Яковлев ҫуралнӑ кун, Чӑваш чӗлхи кунӗ. Ҫак куна халалласа пирӗн республикӑн пур кӗтесӗнче те нумай-нумай мероприяти иртрӗ, чӑвашлӑхшӑн ҫунакан ҫынсене пӗр ҫӗрелле пуҫтарчӗ.
Чӑваш Сурӑм шкулӗ те ҫак уявсенчен аякка тӑрса юлмарӗ, Чӑваш чӗлхи кунне анлӑн паллӑ турӗ. Нумаях пулмасть, нарӑс уйӑхӗнче эпир «Чӑвашлӑха аталантаракан чи лайӑх шкул» конкурса хутшӑнса чӑваш уявӗ ирттернӗччӗ. Ҫак уяв пурне те — вӗренекенсемпе вӗрентекенсене те, ашшӗ-амӑшне те — питӗ килӗшрӗ. Ачасен ашшӗ-амӑшӗсем кун пек уявсене малалла та хутшӑнма хатӗрри ҫинчен темиҫе те пӗлтерчӗҫ. Ҫакна шута илсе чӑваш чӗлхи эрнинче, ака уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, шкулта «Чӑвашлӑха аталантаракан чи лайӑх ҫемье» конкурс иртрӗ.
Конкурса чӑвашлӑха юратакан, чӑвашлӑхшӑн тӑрӑшакан 8 ҫемье хутшӑнма кӑмӑл турӗ. Уява ҫывхарса килекен ҫу уйӑхӗн 15-мӗшӗнчи Пӗтӗм ҫемье кунӗпе те ҫыхӑнтартӑмӑр. Килӗшӳллӗ, телейлӗ ҫемьен символӗ вара — салтак тӳми чечекӗ.
Юсанмалли пӗрремӗш колонире те Чӑваш чӗлхи кунне халалланӑ мероприятисем ирттернӗ. Унти вӗренӳпе консультаци пунктӗнче чӑваш чӗлхин кунӗсем ячӗпе йӗркеленӗ вунӑкунлӑха хутшӑнса вулав конференцийӗ пухнӑ. Мероприятие тӑван халӑхӑмӑра ҫутта кӑларнӑ Иван Яковлева халалланӑ. Конференцие маларах асӑннӑ вӗренӳпе консультаци пункчӗн ертӳҫи Вячеслав Васильев, Сергей Дмитриев, Юрий Николаев преподавательсем тата колони пуҫлӑхӗн ҫумӗ Николай Махотин йӗркеленӗ.
Мероприятие тематика ярӑмӗсем ҫине пайланӑ. Колонире айӑплава ирттерекенсене Иван Яковлев пултарулӑхӗпе паллаштарнӑ. Конференцие 16 ҫын хутшӑннӑ. Вӗсем тӑван чӗлхепе кӑсӑклансах паллашнине, ӑна вӗренес кӑмӑллине палӑртнине ӗнентереҫҫӗ мероприяти пирки хыпарланӑ май Федерацин айӑплава пурнӑҫа кӗртессипе ӗҫлекен Чӑваш Енри управленийӗн пресс-службинче.
Иртнӗ уйӑхра Чӑваш патшалӑх пукане театрӗ чӑваш авторӗсен хайлавӗсемпе лартнӑ спектакльсене уйӑхӗпех лартнине пӗлтерет. Ытти ҫул та унта чӑваш чӗлхи эрни ирттернӗ-мӗн-ха. Кӑҫал, ав, эрнепе ҫырлахман.
Ака уйӑхӗн 7-мӗшӗнчен пуҫласа 29-мӗшӗччен артистсем тӗрлӗ ҫӗре спектакльсемпе ҫитнӗ, унта чӑваш авторӗсен пьесисемпе лартнӑ ӗҫсене кӑтартнӑ.
Пӗчӗк куракансене вӗсем Юхма Мишшин «Шӑна кӑмпине», Г. Азямӑн «Атя, тилӗ, яра пар!» тата «Мулкач — ҫӗнтерӳҫӗ» пьеси тӑрӑх лартнӑ юмахсене кӑтартнӑ.
Артистсем Шупашкар, Ҫӗрпӳ, Ҫӗмӗрле хулисенче, Мари Элти Волжскра,Тутарстанри Ешӗлварта, район центрӗсенчен Муркашра, Хӗрлӗ Чутайӗнче, Кӳкеҫре, ялсенчен Вӑрнар районӗнчи Нурӑсра, Шупашкар районӗнчи Шорчекассинче тата Ҫӗньялта пулнӑ.
Ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче «Пӗтӗм чӑвашсен диктанчӗ» акци иртрӗ. Кӑҫалхипе вӑл тӑваттӑмӗш хут йӗркеленчӗ.
Патӑрьел районӗн администрацийӗн вӗрентӳ, ҫамрӑксен политикин, физкультурӑпа спорт управленийӗн хушӑвӗпе килӗшӳллӗн районти чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсемпе вӗренекенсем те «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ – 2016» акцине хутшӑннӑ.
Вӑтам тата пӗтӗмӗшле тӗп пӗлӳ паракан шкулсенчи чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсем ертсе пынипе районта пурӗ 635-ӗн, вӑл йышра вӗрентекенсем 14, 6–11-мӗш классенче вӗренекенсем ҫырнӑ. «Пиллӗк» паллӑ илнисем кӑҫалхи ҫул 204 пулнӑ. «Тӑваттӑ» палла 239-ӑн, «Виҫҫӗ» палла 179-ӑн тивӗҫнӗ. Пӗлтӗр ҫак акцине 543 ҫын хутшӑннӑ, вӗсенчен «Пиллӗк» илнисем 169-ӑн пулнӑ.
Патӑрьелӗнчи 2-мӗш вӑтам шкулта пурӗ 104 ҫын чӑвашла диктант ҫырма кӑмӑл тунӑ. Ҫавӑн пекех Сӑкӑт вӑтам шкулӗнче 65-ӗн ҫырнӑ (ертӳҫӗ — Надежда Кудряшова), Ыхра Ҫырми вӑтам шкулӗнче — 63-ӗн (ертӳҫӗ — Светлана Кулакова, Аслӑ Арапуҫ вӑтам шкулӗнче — 57-ӗн (ертӳҫӗ — Алевтина Селиванова), Пӑлапуҫ Пашьел вӑтам шкулӗнче — 53 (ертӳҫӗ — Светлана Никитина).
Чӑвашсене ҫутта кӑларакан Иван Яковлев ячӗллӗ Чӗмпӗрти скверта Чӗмпӗр облаҫӗнчи культура ӗҫченӗсен, вӗрентекенсен тата ҫыравҫӑсен тӗлпулӑвӗ иртнӗ, вӗсем 10 сехетре пухӑннӑ. Хӗрӳллӗ сӑмахсем каланӑ хыҫҫӑн Иван Яковлев палӑкӗ умне чечек хунӑ.
Ҫак наци уявне 1992 ҫулхи ака уйӑхӗн 9-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Президиумӗ «Чӑваш чӗлхи кунне йӗркелесси ҫинчен» постановленипе йӗркеленӗ. Аса илтеретпӗр, Чӑваш чӗлхи кунне республикӑра чӑваш халӑхне ҫутта кӑлараканӗн, паллӑ культура ӗҫченӗн, хальхи чӑваш ҫырулӑхне хатӗрлекенӗ Иван Яковлевич Яковлевӑн ҫуралнӑ кунӗнче палӑртаҫҫӗ. Эпир пурте пӗлетпӗр — чӑваш халӑхӗн ҫутлӑхҫи тата патриархӗ Иван Яковлев темиҫе ӑру хушшинче асра юлакан ӗҫсемпе палӑракан тата ӑс-хакӑл енчен витӗмлӗ йӗр хӑваракан ҫынсен шутне кӗрет. Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи халӑхсене ҫутта кӑларас енӗпе И.Я.Яковлев историре вӑйлӑ йӗр хӑварнӑ. 50 ҫул утла вӑл ӑслӑлӑхпа вӗрентӳ ӗҫне йӗркелесе пынӑ. Ҫутта кӑларас историне вӑл наци шкулӗсем валли учительсем хатӗрлекен Чӗмпӗр шкулӗн никӗслевҫи тата ертӳҫи пек, Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи халӑхсене ҫутта кӑларас ӗҫе вӑйлӑ йӗркелекен пек, икӗ чӗлхеллӗ шкулсенче вӗренӗве ҫӗнӗлӗх кӗртекен педагог, теоретик тата практик пек кӗрсе юлнӑ.
Чӗрене пырса тивмелле ҫепӗҫ вӑл чӑваш чӗлхи тесе шухӑшлаҫҫӗ Патӑрьел районӗнчи Алманчӑри шкулта. «Хӑйсене хисеплекен кирек мӗнле халӑх та хӑйӗн тӑван чӗлхине пысӑк пуянлӑх вырӑнне хурса хаклать», — тенипех-тӗр ӗнтӗ аслӑ вӗрентекенӗмӗр Иван Яковлев ҫуралнӑ куна халалласа Алманчӑри пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан шкулта та тӗрлӗ ӗҫ туса ирттернӗ.
5-мӗш класра «Эпӗ пӗчӗк юмахҫӑ» конкурс ирттернӗ. Чи маттур юмахҫӑ ята Дарья Гаврилова тивӗҫнӗ.
6–7-мӗш классем хушшинче «Кам тавҫӑруллӑрах» КВН иртнӗ. Кунта 7-мӗшсем ҫивӗчрех пулнӑ.
5–9-мӗш классем Юхма Мишшин «Шурҫамка» хайлавӗпе паллашнӑ хыҫҫӑн сӑнарсен пурнӑҫне пӗр-пӗринпе сӳтсе явнӑ. Хайлаври ӗҫсем кашнин чунне пырса тивни палӑрнӑ.
Ачасем чӑваш чӗлхипе литература вӗрентекен Г.П. Генералова тӑван чӗлхе ҫинчен ваттисем каланӑ сӑмахсене аса илнӗ, сӑвӑсем пӑхмасӑр каланӑ.
Ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче чӑваш халӑхӗ чӑваш чӗлхи кунне уявларӗ. «Чӑваш чӗлхи — чӗкеҫ чӗлхи», — ҫакӑн пек ят панӑ Елчӗк районӗнчи Кӗҫӗн Таяпари вулавӑшра ирттернӗ тӑван чӗлхене халалланӑ уява.
Ҫамрӑк ӑрӑва тӑван чӗлхе пуянлӑхӗпе, унӑн йӑли-йӗркипе паллаштарас, тӑван чӗлхене юратма, хисеплеме вӗрентес тӗллевпе вулавӑшра тӗрлӗрен кӑсӑклӑ мероприяти хатӗрленӗ. Кӗҫӗн класра вӗренекенсем «Чӑваш чӗлхи — чӗкеҫ чӗлхи» литература композицийӗпе паллаштарнӑ. Илемлӗ чӑваш кӗписене тӑхӑннӑ шӑпӑрлансем хӑйсен хаваслӑ юрри-ташшисемпе куракансене савӑнтарнӑ. Аслӑрах ӑрурисем вара чӑваш чӗлхи епле пуян, илемлӗ, асамлӑ пулнине ҫирӗплетсе хӑйсен янӑравлӑ юррисемпе уява пуянлатнӑ. Ҫавӑн пекех вӗсем ҫамрӑк вулавҫӑсене чӑваш халӑх тумне тӑхӑннӑ пуканесемпе, чӑваш тӗррипе илемлетнӗ алтутрисемпе паллаштарнӑ. Вулавӑш ертӳҫи С. Агеева вулакансене «Асамлӑ эс, тӑван чӗлхе» кӗнеке тишкерӗвӗпе паллаштарнӑ. Ялти культура ӗҫченӗсем чӑвашсен йӑхран-йӑха куҫса пыракан йӑли-йӗркисем,чӑваш чӗлхин пуянлӑхӗ ҫинчен пӗчӗк ӑмӑрту ирттернӗ.
+12.3 °C